Een frisse blik op erfgoed | een interview met Janneke Bierman
BiermanHenket is een bureau dat altijd weet te verrassen. Qua vormgeving en materiaalkeuzes, maar ook door hoe het respect toont voor de oorspronkelijke architectuur. Maar het is ook de vreugde die Janneke Bierman en haar collega’s uitstralen die terug te lezen is in de gebouwen waarmee zij het stedelijk landschap verrijken. “We hebben een ‘erfgoedhart’”, zegt de architect daarover.
De interesse voor erfgoed ontstond bij Bierman al op de TU/e, waar ze afstudeerde bij Hubert Jan Henket. “We werkten niet alleen met veel plezier aan erfgoed, maar we vonden elkaar ook in de voorliefde voor moeilijke locaties en ingewikkelde opgaven. Plekken waar goed gekeken moest worden naar de bestaande omgeving en we op zoek gingen naar mogelijkheden om daar iets aan toe te voegen. Soms zoeken we daarbij het contrast op, zoals bij de Fundatie in Zwolle. Maar minstens zo vaak zoeken we naar oplossingen die heel dicht bij de oorspronkelijke architectuur blijven. Move in Amsterdam is daar een voorbeeld van, en ook de renovatie van de Tweede Kamer.”
“Omdat we uit de ‘erfgoedkant’ komen, heeft ons bureau in eerste instantie een dienende houding naar de bestaande omgeving. Wat is goed en willen we behouden? Waar liggen de kansen om een gebouw te verbeteren of naar de omgeving te voegen? Nadat die vragen beantwoord zijn, kijken we pas of we iets kunnen toevoegen.” Ondanks die bescheiden opstelling toont BiermanHenket altijd lef. “Want we willen tegelijk iets neerzetten dat de tand des tijds kan weerstaan en we kunnen het ons niet veroorloven om met alle winden mee te waaien”, aldus Bierman. En dat gaat zeker op voor de renovatie van de Tweede Kamer, een ontwerp waar straks 17 miljoen Nederlanders een mening over hebben. “Dat maakt het ook lastig”, lacht ze. “Maar uiteindelijk maak je weloverwogen keuzes en spreek je er lang over met alle betrokkenen. We hebben er vertrouwen in dat er iets goeds uitkomt, passend bij de Tweede Kamer-organisatie en respectvol naar de historie.”
Move
Stedelijk weefsel als startpunt
Het stedelijk weefsel vormt voor BiermanHenket altijd het startpunt, maar ook de rol die het gebouw wil innemen in de stad. Zo kreeg het Design Museum ’s-Hertogenbosch een eigen hoofdentree met een glinsterende, groenglazen gevel. Het is dit contrast met de monumentale voorzijde van Het Noordbrabants Museum waardoor de gevel de veelzijdigheid van het museum aan beide zijden toont. “Er gebeurt iets in de stad. Dat maakt het ook zo leuk om te werken aan publieke gebouwen, je kunt je als architect namelijk dan net iets meer permitteren.”
Toch zijn niet alle gebouwen van BiermanHenket uitbundig. De gebouwen maken weliswaar een statement, maar door mee te gaan in het ritme van de stad of de oorspronkelijke karakteristieken te onthullen, kan dat ook op heel subtiele wijze. Zoals bij de Bibliotheek Deventer, waar het de opgave was om een verwelkomend gebouw te creëren dat zich stedenbouwkundig voegt. Terwijl Move (Citroëngebouw Zuid) in Amsterdam het respect laat zien dat BiermanHenket betoont. “Move is een van de leukste opgaven die we ooit gedaan hebben. Dat van oorsprong prachtige gebouw van Jan Wils was helemaal verpest door allerhande verbouwingen. Het was van alle charme ontdaan en aan de stadionzijde in zichzelf gekeerd. Wij hebben een deel ‘teruggerestaureerd’ en een nieuwe vleugel ontworpen naar het beeld van Wils.” Daarnaast zijn aan de kant van de hoofdentree van het Olympisch Stadion een bijzondere glazen entree en trappenhuis ontworpen.
Bibliotheek Deventer
Materiaalkeuzes
Of het nu gaat om Move, met de opnieuw gekeimde gevels en geglazuurde keramische panelen, De Fundatie, Het Noordbrabants Museum, Laarstede of de Bibliotheek Deventer, de materiaalkeuzes van BiermanHenket zijn altijd een surprise. Die positieve energie spat er dan ook af als Bierman praat over materialen. “Die zoektocht naar materialen die zich goed voegen in de context en iets nieuws toevoegen, dat maakt ons vak wel heel interessant. Op dit moment zijn we bijvoorbeeld bezig met de gevangenis in Utrecht. Dat is een grote metselwerkkolos. De vraag is: wat voeg je toe? Kiezen we voor een lichte toevoeging als contrast of zetten we de zware architectuur voort?” Veel rationele afwegingen passeren dan de revue, maar uiteindelijk durft het bureau te vertrouwen op haar ervaring en intuïtie. De vraag is echter: krijgt Bierman daar altijd de handen voor op elkaar? Voor de architectonische visie wel, maar soms moet zij ook het gevecht aangaan. “Opdrachtgevers zien namelijk lang niet altijd hoeveel tijd het kost om iets te bedenken dat verder gaat dan de standaard. Bovendien geldt voor ons dat ‘iets maken dat nooit eerder is gedaan’ ons niet ontslaat van de verplichting om een gedegen technisch ontwerp te maken. Doe je dat niet, dan sneuvelt het onderweg. Dat is ook de reden dat we altijd mock-ups maken van de gevels, daar veel tijd aan besteden en ontwerpen uitwerken tot ze bouwbaar zijn.”
Move
Omdenken
Het bestaande meenemen in een nieuw ontwerp vormt tegenwoordig op meerdere punten een uitdaging. Enerzijds wil het architectenbureau respect tonen voor de historische context, maar het circulair ontwerpen heeft daar een nieuwe dimensie aan toegevoegd. “We maken geen sloopplannen meer, maar oogstplannen. Bij al het materiaal dat uit een pand komt, stellen we ons de vraag: kunnen we dat opnieuw inzetten? Dat vergt een andere manier van ontwerpen, omdenken. En andere afwegingen maken. Zo kijken we op dit moment naar het hergebruik van een natuurstenen gevel. In de huidige tijd zou ik dat als nieuw materiaal niet meer toepassen, maar als circulair, hergebruikt materiaal kan het natuurlijk wel.” Maar ook voor andere materialen zoekt BiermanHenket naar alternatieven en nieuwe toepassingen, zoals bij het World Trade Center in Rotterdam. “Voor dit project ontwerpen we een nieuwe zaal met een capaciteit van 1.000 mensen. De huid bestaat helemaal uit gerecycled glas dat uit de gevels gewonnen is.”
Hergebruik voegt bovendien een nieuwe gelaagdheid toe. Bierman: “Het is onderdeel van het verhaal en geeft nieuwe creativiteit. Het daagt ons uit om slimmer te ontwerpen. Net als biobased bouwen en houtbouw. Al die ontwikkelingen staan nog in de kinderschoenen, maar we zetten steeds een stapje vooruit.” Schuurt die nieuwe werkwijze ook, bijvoorbeeld door het ontbreken van CE-markeringen? “Zeker, en daarnaast is de prijs van herwonnen en gerecyclede materialen een factor om rekening mee te houden. Maar we willen het goed doen voor de wereld en integere keuzes maken vanuit een intrinsieke motivatie.” Soms betekent dat ook het eerlijke verhaal vertellen. “Tenzij het budget onbeperkt is, is honderd procent circulair ontwerpen nog niet mogelijk. En we moeten ook toekomstgerichte afwegingen maken. Zo hebben aluminium kozijnen veel voordelen qua onderhoud, waardoor het een gunstig effect heeft op de hele levenscyclus.” Dat is een ingewikkelde puzzel, erkent Bierman. “Maar de zoektocht en de gesprekken die we aangaan maken dat proces reuze interessant."
Houten nieuwbouw Laarstede
Colofon
Dit artikel werd gepubliceerd in deel twee van het boek 'De verbindende kracht van aluminium' (2023). Het boek viert de samenwerking in de bouwkolom. In interviews en trendartikelen geven onder meer architecten hun visie op de bouw, het bouwproces en de veranderingen die de bouw te wachten staan. Daarnaast is er onder meer aandacht voor hoogbouw, transformatie en herwaardering van erfgoed.
Tekst: Katja van Roosmalen, MKB Journalist
Fotografie: Joep Jacobs, Gerard van Beek, BiermanHenket en Jan Willem Schouten
