Eindhoven: stad van licht, design en lef
Er is geen stad in Nederland die sinds de eeuwwisseling zo’n grote gedaantewisseling heeft ondergaan als Eindhoven. Door het wegtrekken van Philips, de opkomst van nieuwe high tech bedrijven en de omarming van de industriële geschiedenis ontstond een unieke stad. Stam + De Koning, onderdeel van VolkerWessels leverde een belangrijke bijdrage aan deze transformatie. Reden om met directeur Arno van Tilburg te praten.
Het is bijna niet meer voor te stellen, maar het hart van de Dutch Design Week op Strijp-S bevindt zich in een wijk waar pas in 2012 de eerste bewoners zich vestigden. Een eeuw geleden werden vijf randgemeenten - Strijp, Gestel en Blaarthem, Stratum, Tongelre en Woensel – bij de gemeente Eindhoven getrokken en Strijp-S werd bedrijfsterrein.
Philips vestigde er in 1916 een glasfabriek voor peertjes, gevolgd door het NatLab, de gebouwen Anton en Gerard en het Klokgebouw. Later werden de industrieparken Strijp-T en Strijp-R ontwikkeld, er was zelfs al een Strijp-I in de planning, maar deze is er nooit gekomen.
Maar dat zijn niet de enige plekken in de stad waar de multinational haar footprint achterliet. Ook in het centrum is de erfenis van Philips nog te zien. Zoals het indrukwekkende Philips Lighting dat in 2015 is getransformeerd en de Lichttoren op het Emmakwadrant.
Het karakteristieke Klokgebouw op Strijp S vormt een baken voor passanten.
Strijp-S
Vroeger waren al deze bedrijfsterreinen, behalve voor de werknemers, verboden gebied. Het wegtrekken van Philips zorgde daardoor voor een grote leegte in de stad. Daar kwam verandering in toen de Gemeente Eindhoven en VolkerWessels, waar Stam + De Koning deel van uitmaakt, besloten om Strijp-S te herontwikkelen.
“Strijp-S is bijna een driehoek, ingesloten door het spoor, de Beukenlaan en de Kastanjelaan aan de zuidkant”, legt Arno van Tilburg uit. “In 2001 werd het terrein verworven en ik ben een van de laatsten die daarbij betrokken was.” Toen Stam + De Koning startte met de herontwikkeling was het idee dat het gebied in 2018 helemaal gereed zou zijn.
Door de crisis zijn we zeker 10 jaar teruggeworpen en dat is een geluk geweest
“Maar door de crisis zijn we zeker 10 jaar teruggeworpen. Met de wijsheid van vandaag zeg ik dat het een geluk is. Als het goed gaat met de economie zie je namelijk dat er andere keuzes worden gemaakt, bijvoorbeeld meer natuursteen voor de gevelafwerking.” Bovendien was er door die langere periode tijd om ervaring op te doen en deze toe te passen.
We staan er nu niet meer bij stil maar rond het jaar 2000 waren transformaties van bijvoorbeeld bedrijfspanden naar appartementengebouwen nog nieuw.
“Een belangrijke les die we leerden was dat dat kantoorpanden dunne vloeren hebben en dat er voor het geluid en de brandoverslag extra rekening mee moet worden gehouden. Maar we leerden ook veel over plattegronden: hoe krijg je er op behoorlijke manier een woning in? Je kunt niet zomaar met goed fatsoen een dikke leiding in de vloer storten. In begin zag je nog afgetimmerde koven, nu niet meer.
De markante Lichttoren in het centrum van Eindhoven was na de Admirant een van de eerste, grote transformatieprojecten in de binnenstad.
Dat is ook het verschil tussen de Lichttoren (2009) en het voormalige ROC/Summa College (2019). Dat laatste project is al zo veel mooier. Je kunt zien dat de architect (diederendirrix) en wij meer ervaring hebben met transformaties. Daar waren meters voor nodig. Inmiddels hebben we 200.000 m2 getransformeerd.”
Nieuwe wetgeving
In de twee decennia is bovendien de Bouwwetgeving aangepast. Van Tilburg: “Dat we van het gas af moeten is een groot thema. Alle gebouwen krijgen nu nieuwe gevelelementen die aan de hoogste eisen voldoen, terwijl we bij Anton en Gerard een groot deel van de oude vensters behielden, zonder koudebrugonderbreking en met enkelglas. Gelukkig waren deze gebouwen al aangesloten op de stadsverwarming.”
Toch hoort hij nooit iemand klagen over koude. “Als we klachten krijgen is dat vaak over de warmte. Dat is echt een issue waar we komende jaren beter naar moeten kijken. Door de combinatie van uitstekende isolatie, kleine woonoppervlakken en grote glaspartijen treedt er veel zonlicht toe en verlaat warmte de ruimte niet. Er moet daarom nog meer aandacht komen voor goede ventilatie en ook biophilic design kan bijdragen.”
Maatschappelijke veranderingen
“Maar de grootste verandering van de afgelopen jaren heeft zich afgespeeld op maatschappelijk terrein. Ook op Strijp-S.”, vervolgt Van Tilburg. “De eerste jaren was het motto: hoe gaan we rendabel bouwen? Hoe zorgen we dat we de grond maximaal benutten? Nu kijken we om ons heen naar de nieuwe stad die we willen creëren.” Die verandering van inzichten zie je nu al terug in het straatbeeld. “Neem het plein met de skatehal in het hart van Strijp-S. Eigenlijk had dat nu volgebouwd moeten zijn. Met de wijsheid van vandaag vinden we dat zonde, want de stad heeft licht, lucht en ruimte nodig.
Zo ontstond Haasje Over. De naam was eerst een grap, maar hij is blijven kleven.” De basis van Haasje Over is een robuuste toren met een bruggebouw van twee woonlagen die over de skatehal reikt én een brug die direct in verbinding staat met gebouw Anton. Het gebouw biedt een gevarieerd woonprogramma met 137 loftwoningen, 44 maisonettes en 4 ‘friends’woningen.
April 2020 werd de brugconstructie van Haasje Over geplaatst.
Eindhoven is de slimste regio van de wereld en een designstad
“Ook daarin zie je de nieuwe samenleving. De woningmarkt in Eindhoven was lang geënt op expats, maar er zijn meer mensen die hier graag willen wonen. Daarom moet er een grotere variatie komen. Niet alleen kleine appartementen, maar ook huurwoningen in het middensegment en koopappartementen. Een prettige stad heeft namelijk een gezonde opbouw met mensen van alle leeftijden die door elkaar lopen en samen leven en werken. En, met een divers straatbeeld. “Door het erfgoed te omarmen is Eindhoven een stad met uitstraling en veel dynamiek geworden. Daarnaast is het de slimste regio van de wereld en een designstad”, zegt hij trots.
Verticaal bos
“Op Strijp-S is die energie terug te zien. De brede lanen en grote bouwvolumes bieden structuur, maar er is ook ruimte voor baanbrekende architectuur. De Trudo Toren is zo’n topgebouw.” De pers had voor deze groene toren al snel een aantal bijnamen. De Bosflat en Bosco Verticale werd het gebouw van de Italiaanse architect Stefano Boeri in de knik van de busbaan genoemd. En als het gereed is belooft het een spectaculair pand te worden met op ieder balkon een boom en weelderig groen waardoor de Trudo Toren 50.000 kilo CO2 zal omzetten in 14.000 kilo zuurstof.
April 2020 is de Trudo Toren alias Bosco Verticale in aanbouw.
Emmasingelkwadrant
Aan hoeveel vloeroppervlak hebben die mensen behoefte? “Lang dachten we dat er in Eindhoven grote behoefte was aan kleinere woningen, maar inmiddels weten we dat er ook veel vraag is naar het middensegment – woningen van 60 a 70 m2. In het Summa College (opgeleverd in 2019) zie je dat terug, maar ook in Philips Lighting met grotere loftwoningen op de bovenste etage.” Philips Lighting bevindt zich niet in Strijp-S, maar in het Emmasingelkwadrant. Foto: Verticaal schuifraam in Philips Lighting
Gelegen tussen het centrum van Eindhoven en het PSV-stadion stond het oude hoofdkantoor van Philips waarin 616 lofts en penthouses werden gecreëerd. “Op een plek in de stad die verdicht kon worden.” Van Tilburg is het ook niet eens met de criticasters die vinden dat de bouwvolumes te groot zijn. “We moeten de stad verder verdichten om iedereen te huisvesten. Dat hoeven geen wolkenkrabbers te zijn, maar we gaan wel de hoogte in. Voor een stad als Eindhoven met veel industriële panden is 70 tot 100 meter hoog een mooie maat.”
De 87 meter hoge Onyxtoren in de oksel van Philips Lighting past in dat beeld, maar verticaal is geen must. “Victoria Court is slechts 5 verdiepingen hoog en zoekt qua schaal aansluiting met de Ventoseflat, een gemeentelijk monument dat in 2009 is gerestaureerd. Hier is altijd veel te beleven en als straks – ik verwacht binnen 5 jaar – in het Victoriapark de Gender weer gaat stromen wordt het nog gezelliger.”
De Onyxtoren ligt in de oksel van Philips Lighting in het centrum van Eindhoven.
Colofon
Tekst: Katja van Roosmalen
Foto's: Hennie Raaymakers
