A New York state of mind
Wonen in een loft, met ramen zo hoog dat het daglicht tot diep in de woning vrij spel heeft. Thuiskomen in een omgeving met speelse details, de route langs een plek voor ontmoeting met je buren, zodat elke wandeling naar je voordeur weer nieuwe ontdekkingen geeft. En eenmaal binnen gooi je die ramen open om de geuren, geluiden en dynamiek van de stad naar binnen te halen. Kosmopolitische sferen, het gevoel hebben dat de wereld aan je voeten ligt. Ja, dat kan allemaal. In Nederland. Nederlandse woningbouw met een vleugje New York: dat is het recept voor lekker wonen.
Seriematige woningbouw in een compact stedelijke context is een belangrijke opgave in deze tijd. Niet alleen door de grote behoefte aan (voor veel mensen betaalbare) woningen, maar ook door veranderende stedelijke structuren (herbestemming van industriële locaties, bijvoorbeeld). De stem van de woonconsument speelt een steeds belangrijker rol. De COVID-19-pandemie heeft de focus op de leefbare stad gelegd: mensen zijn meer aangewezen op hun woonplek en daardoor kritischer. Niet alleen in Nederland zijn dit soort ontwikkelingen aan de gang: het is een wereldwijde ontwikkeling. Is het daarom verwonderlijk dat er ook over de grens wordt gekeken naar referenties? Nee, natuurlijk niet.
Les Mouleurs
Lekker loftig
De loftwoning is al enkele jaren een populaire typologie: vanwege de (hoge) ruimte, de indelingsvrijheid en het ruwe karakter dat aanleiding geeft voor eigen invulling door de gebruiker. De loft is ‘overgewaaid’ uit de Verenigde Staten, met als meest gebruikte referentie het Meat Packing District in New York, waar oude loodsen en fabrieken zijn getransformeerd naar woningen met zeer hoge vierkantemeterprijzen. Lofts zijn niet meer voorbehouden aan transformatieprojecten. Ook bij nieuwbouwprojecten wint de typologie aan terrein. Dat heeft ook duidelijke consequenties voor (de indeling van) de gevel. Hoge puien over de volledige (of dubbele) verdiepinghoogte met beweegbare delen (in de onderste segmenten) zijn veelgebruikt bij deze projecten.
Geschiedenis afleesbaar
Eindhoven is een stad vol met voorbeelden van gebouwen met loftachtige appartementen, in oude en nieuwe gebouwen. Een recent voorbeeld van een transformatie is de Philips Bedrijfsschool (een ontwerp van Dirk Roosenburg uit de jaren dertig van de vorige eeuw), waar veel is gedaan om het karakter van het oorspronkelijke ontwerp in ere te houden. Zo kregen de enorme kozijnen een groene kleur aan de buitenzijde, maar kijken de bewoners naar aluminium met een antracietkleurige coating: een meer neutrale keuze voor het interieur. In dit project uit 2019 naar ontwerp van diederendirrix geeft de oorspronkelijke architectuur charme aan de woonlocatie, maar is het ook de functionaliteit van de gevel die het project zo geslaagd maakt. Maar liefst 438 lofts werden gerealiseerd in dit industrieel ogende gebouw, dat voor vele Eindhovenaren een plekje in de levensgeschiedenis heeft. De gele bakstenen – bruin geworden onder de rook van de Eindhovense industrie – werden opgepoetst, karaktervolle elementen in het interieur werden gerestaureerd en met de frisse kleur van de nieuwe kozijnen is dit gebouw van uitgeputte leegstand naar dynamische woonlocatie getransformeerd.
Urban chic in Eindhoven
Kosmopolitische signalen zijn af te lezen van de gevel van Sixty5, een nieuwbouwproject dat in 2020 werd opgeleverd in Eindhoven. Ook dit ontwerp is van diederendirrix, ontwikkelaar was SDK Vastgoed. In de context van herbestemde industriële gebouwen en karaktervolle nieuwbouw met stoere details, is de brute uitstraling van Sixty5 opvallend. Geprefabriceerde, ruwe betonnen elementen ondersteunen de robuustheid van het volume. Ruim honderd ‘urban chic’ appartementen zijn trapsgewijs gestapeld, waardoor elke woning een riante buitenruimte heeft. De verdiepinghoge aluminium puien zijn in kleur afgestemd op het beton: met schuifpuien bij de terrassen en te openen delen in de zijgevels. Licht, frisse lucht en uitzicht: de bewoners bepalen zelf hoeveel daarvan toe te laten in hun woning.
Philips bedrijfsschool
Ontworpen met bewoners
En wat als de toekomstige bewoners ook de opdrachtgevers zijn? Dan komen er ook lofts en stoere, robuuste gevels. Dat bewijst Les Mouleurs in Maastricht, een CPO-project in de binnenstad waar architectenbureau Martens Willems & Humblé het ontwerp voor maakte. Het is een nieuw gebouw dat een klassieke taal spreekt: het karakter van de gevel van het woongebouw Les Mouleurs wordt bepaald door de geleding en inpassing van de kozijnen. Het resultaat is een gevel die vertrouwd en warm oogt. De rijke detaillering in het baksteen krijgt bijval van zwarte aluminium raamwerken die een krachtige eenheid vormen maar bij nadere bestudering een flinke diversiteit vertonen. Verdiepinghoge raampartijen met Franse balkons zijn afgewisseld met kozijnen op een metselwerk borstwering, maar met een eenduidige raamcompositie. De rigide compositie van de gevel in combinatie met krachtige details geeft juist ruimte voor variatie.
Open Bouwen?
In de jaren zestig van de vorige eeuw bedacht N. John Habraken het principe van Open Bouwen, waarbij hij een fysieke scheiding voorstond tussen de drager (constructie) en de mensen (de individuele invulling van elke woning). Dat concept komt ook bij het beschouwen van de projecten met de lofts naar boven: het zijn vrij indeelbare grote ruimten achter een verdiepinghoge gevel. De woonconsument heeft behoefte aan die vrijheid, zoveel is duidelijk. Dat betekent ook wel wat voor de bouwkundige outillage van de woning. Het is dus niet verwonderlijk dat het gedachtegoed van Habraken bij de huidige generatie van architecten in de belangstelling staat. Op de TU Delft en bij de Hogeschool Utrecht organiseren leerstoelen bouwtechniek studietrajecten die het Open Bouwen bij de jongste generatie studenten onder de aandacht brengen. Dat zou zo maar kunnen betekenen dat de loft – inclusief de eerdergenoemde architectonische en bouwkundige elementen – een blijvertje is.
Een compleet stadsdeel
Maar afgezien van de wensen van de woonconsument zijn er ook de binnenstedelijke opgaven met een flink eisenpakket van de gemeente. Stedelijke verdichting staat hoog op de verlanglijst. Voor ontwikkelaars is dat een interessante, maar complexe opgave. Werden dergelijke opgaven in het verleden aangevlogen door een supervisor aan te stellen en de gebouwen door verschillende architecten te laten ontwerpen, met het project Little C in de Coolhaven van Rotterdam is gekozen voor één architectenteam dat alle veertien gebouwen heeft ontworpen. Met de nieuwste ontwerptechnieken (onder andere een virtual reality simulatie om de materialen, kleuren en dimensies van de gebouwen en openbare ruimte te toetsen) ontstond een levendig buurtje waar de dichtheid geen benauwende factor is. Integendeel.
Architectenbureaus CULD (het samenwerkingsverband van Jaakko van ’t Spijker en partners en Juurlink [+] Geluk) en Inbo werkten samen om de veertien bouwblokken in de compositie een eigen karakter en kleurenpallet te geven. De visuele verbinding tussen de panden wordt gevormd door de metalen elementen in de gevel: de balkons en loopbruggen. En natuurlijk: de kozijnen. Speciaal voor dit project ontwikkelde Reynaers Aluminium een opdekprofiel dat de lijnen van de raampartijen prononceert. Over de beeldreferenties die de architectuur van Little C heeft met het Meat Packing District in New York zijn (in de Nederlandse architectenbranche) al genoeg discussies gevoerd. Voor Rotterdam is het wijkje een aanwinst die letterlijk groeit en bloeit door de enthousiaste bewoners. Geen enkele Nederlandse stad kan de vergelijking met New York doorstaan, zelfs met een heel gekleurde bril. Maar een paar van die injecties geven wel nieuw leven aan een complexe opgave als seriematige woningbouw.
Colofon
Dit artikel werd gepubliceerd in deel twee van het boek 'De verbindende kracht van aluminium' (2023). Het boek viert de samenwerking in de bouwkolom. In interviews en trendartikelen geven onder meer architecten hun visie op de bouw, het bouwproces en de veranderingen die de bouw te wachten staan. Daarnaast is er onder meer aandacht voor hoogbouw, transformatie en herwaardering van erfgoed.
Tekst: Caroline Kruit - Dax Creative Company
Fotografie: Ossip van Duivenbode en Jan Willem Schouten
